سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

بیابان‌های استان قزوین

مقوله بیابان‌زایی، پدیده‌ای موقت و محدود نبوده که تنها مختص حواشی بیابان‌های واقعی و اراضی کویری باشد بلکه در هرکجا می‌تواند ظهور کند و آثار و عوارض خود را بروز دهد . علاوه بر این مشخص‌شده که بیابان‌زایی پدیده‌ای است که خزنده و موذیانه عمل می‌کند و می‌تواند شرایطی را ایجاد کند که از ابتدا چندان مورد توجه قرار نگیرد اما به هنگام بحران قادر است نتایج فاجعه باری را به بار آورد. شواهد نشان می‌دهد که مناطق خشک از این پدیده بیشترین آسیب را متحمل می‌شوند. علاوه بر این مشخص گردیده که نتایج بیابان‌زایی همیشه به‌صورت ثابت و یکنواخت بروز نمی‌کند بلکه پیامدهای آن ممکن است بسیار متنوع و حتی در دو منطقه مشابه به اشکال مختلفی ظهور کند.

نابودی جوامع گیاهی، فرسایش آبی، شور شدن، قلیایی شدن و حتی باتلاقی شدن خاک‌ها، کاسته شدن از نفوذپذیری خاک و تقلیل امکان ذخیره‌سازی آب در خاک، افت آب‌های زیرزمینی بروز ناهنجاری در جریانات سطحی، افزایش احتمال وقوع سیلاب‌ها، تشدید آثار و عوارض خشک‌سالی‌ها، همگی می‌تواند نمونه‌هایی از آثار این پدیده باشد. به‌علاوه وقتی پیامدهای نا گریز و فاجعه‌آمیز بیابان‌زایی در قلمرو زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جوامع را مورد توجه قرار دهیم، آنگاه می‌توان به ابعاد کلان‌تری از ابعاد فاجعه دست‌یافت.

بیابان‌زایی به معنی تخریب سرزمین در مناطق خشک و نیمه‌خشک و خشک نیمه مرطوب ناشی از عوامل مختلف ازجمله تغییرات آب‌وهوا فعالیت‌های انسانی است و بالاخره تخریب سرزمین به‌صورت زیر تعریف‌شده است؛ کاهش یا از دست رفتن توان زیست‌شناسی، اقتصادی و یا ترکیبی از آن‌ها در اراضی دیم، آبی، مراتع، چراگاه، جنگل، بوته‌زار در مناطق خشک، نیمه‌خشک و مرطوب ناشی از بهره‌برداری از سرزمین توسط یک فرایند یا ترکیبی از فرایند یا ترکیبی از فرایندها می‌باشد، ازجمله فرایندهای ناشی از فعالیت انسانی و شیوه‌های سکونتی مانند:

·        فرسایش خاک ناشی از باد یا آب

·        زوال خصوصیات فیزیکی و شیمیایی در زیست‌شناسی و اقتصادی خاک

·        نابودی پوشش گیاهی طبیعی

لذا جهت پیشگیری و جلوگیری از معضلات، اجرای پروژه‌های بیابان‌زدائی به‌منظور جلوگیری و یا کاهش تخریب سرزمین، احیاء زمین‌های جزئا تخریب‌شده و احیا زمین‌های جزئا بیابانی شده ضروری می‌باشد بنابراین اداره کل منابع طبیعی  و آبخیزداری استان قزوین در راستای سیاست‌های سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور همه‌ساله با اجرای پروژه‌های بیولوژیک و مدیریتی از قبیل نهال‌کاری، بذرپاشی، قرق، مدیریت هرزاب و ... سعی در بهبود عرصه‌های بیابانی استان می‌نماید.

وضعیت بیابان‌های استان قزوین

بیابان‌های استان با سطحی حدود 2 درصد از سطح کل استان با مساحت حدود 29150 هکتار عمدتاً در قسمت بوئین‌زهرا و آبیک در مناطق دوقوزلو، فتح‌آباد، کله دره و ساری قمیش واقع‌شده و یک قسمت دیگر آن در منطقه سیاهپوش طارم در محدوده سطح منجیل قرار دارد. از گونه‌های موجود در عرصه‌های بیابانی می‌توان به علف شور، خارشتر و ... اشاره کرد که منابع طبیعی هم به‌منظور جلوگیری از فرسایش خاک اقدام به کاشت گونه‌هایی مثل آتریپلکس، تاغ قره داغ و ...در سالیان دراز نموده است.

از کل مساحت بیابان‌های استان حدود 23000 هکتار در محدوده شهرستان بوئین‌زهرا و آبیک واقع‌شده است که در سالیان گذشته با انجام پروژه‌های بیولوژیک تا حدود زیادی وضعیت موجود تثبیت‌شده است. از دیگر مناطق بیابانی استان که دست‌ساخت بشر می‌باشد محدوده سد منجیل در منطقه سیاهپوش بوده که با توجه به رسوبات وارده از بالادست به سد و وجود دالان باد در منطقه، سالانه حجم وسعی از رسوبات ریزدانه و ماسه منطقه تحت پوشش را تحت تأثیر جدی قرار داده به‌نحوی‌که احتمال تخریب روستاهای محدوده و مهاجرت ساکنین منطقه می‌رود.

فعالیت‌های بیابان‌زدائی استان قزوین اولین بار در سال 1344 پس از زلزله دردناک بوئین‌زهرا آغاز شد. پس از مطالعه اولیه در این سال، به دلیل فرسایش شدید ناشی از هجوم ماسه‌های روان به روستاهای فتح‌آباد و کلدره و ...، حدود 900هکتار از اراضی ملی با گونه‌های بیابانی ازجمله تاغ در سال 1347 تحت کشت قرار گرفت که حدود 200 هکتار آتن در سال‌های اولیه تخریب شد و باقیمانده آن به‌عنوان موفق‌ترین پروژه‌های بیابان‌زدائی کشور شناخته شد.